Bối cảnh Chiến_dịch_phòng_thủ_Tuapse

Sau gần hai tháng triển khai Chiến dịch Edelweiß, đà tấn công của quân đội Đức Quốc xã tại Kavkaz bắt đầu chậm lại. Trên cả hai hướng Bắc Kavkaz và Biển Đen, các quân đoàn bộ binh và xe tăng Đức, kể cả quân đoàn bộ binh sơn chiến 49 (Đức) và Quân đoàn bộ binh sơn chiến Alpino (Ý) đều bế tắc trong việc mở đường vượt qua dãy hoành sơn Kavkaz để tiến về vùng dầu mỏ Baku và vượt sang Iran. Tuy vậy, Bộ chỉ huy tối cao quân đội Đức Quốc xã vẫn cố gắng tìm ra những kẽ hở trên tuyến phòng thủ không liên tục của quân đội Liên Xô trên các triền núi, tìm cách đột nhập vào những vị trí xung yếu có thể làm thay đổi cục diện chiến trường. Ngày 1 tháng 9 năm 1942, Adolf Hitler phát biểu trước các sĩ quan tham mưu chủ chốt trong Bộ Tổng tư lệnh lục quân Đức:

Tôi rất phẫn nộ trước hành động chậm chạp của Cụm tập đoàn quân A. Tôi đã nói chuyện điện thoại với thống chế von List và yêu cầu ông ta phải có biện pháp làm cho cụm quân của mình trở nên cơ động hơn nhưng ông ta đã làm tôi thất vọng khi đề nghị từ bỏ cuộc đột nhập vào Kavkaz từ hướng Biển Đen. Mọi thứ bây giờ đều phụ thuộc vào sự kiên trì. Đối phương bị tiêu hao sinh lực nhanh hơn chúng ta. Ai đó bảo rằng không thể thành công, nhưng với tôi thì có thể.
— Adolf Hitler, [5]

Ngày 8 tháng 9, Hitler ra lệnh triệu tập thống chế Wilhelm von List về Tổng hành dinh của mình tại Kenishberg để giải trình. Khi nghe xong các báo cáo về tình hình đen tối tại Cụm tập đoàn quân A của thống chế List thì Hitler không chỉ phẫn nộ nữa mà thực sự nổi giận lôi đình. Ngày 10 tháng 9, Hitler cách chức ông này và tự tay nắm quyền điều khiển Cụm tập đoàn quân A (Đức). Như là một hệ quả tất yếu của sự kiện này, ngày 20 tháng 9, tướng Richard Rouff, tư lệnh Tập đoàn quân 17 (Đức) nhận được chỉ lệnh tấn công vào Tuapse. Hai quân đoàn bộ binh 42 và 44 đang nhằm hướng Novorrossiysk được lệnh chuyển quân sang cánh trái đến phía trước khu vực thung lũng tam giác Goryachi-Ylyuch - Neftegorsk - Shaumian. Cuối tháng 9 năm 1942, tình hình chiến sự ở khu vực Kavkaz bắt đầu thay đổi bất lợi cho quân đội Đức Quốc xã. Do bị thiệt hại nặng, Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) đã phải bỏ dở cuộc công kích vào khu vực Vladikavkaz (gồm các thành phố Grozny và Ordzhonikidze). Ở nhánh phía bắc của con đường sắt Rostov - Makhachkala, Quân đoàn bộ binh 52 và sư đoàn cơ giới SS "Wiking" (Đức) vẫn còn giữ được Mozdok nhưng không còn đủ lực lượng để đánh chiếm các bàn đạp trên bờ Nam sông Terek. Mọi hy vọng của quân Đức tại Kavkaz bây giờ đều trông vào trận công kích pháo đài Tuapse của Tập đoàn quân 17.[6]

Nằm cách bờ Biển Đen hơn 5 km trên con đường sắt từ Maikop đi Sukhumi và xa hơn về phía Nam đến các hải cảng Poti, Batumi và nối với Tbilissi bằng đường sắt và đường bộ, Tuapse có vị trí án ngữ con đường chiến lược phía Tây Kavkaz, có vị trí quan trọng không kém con đường chiến lược phía Đông đi qua Grozny và Makhachkala đến Baku. Do đó, tuyến giao thông này được thống chế Đức Wilheim von List chọn làm một trong hai hướng tấn công chính để tiếp tục phát huy chiến quả của Chiến dịch Edelweiß, tiếp tục tấn công về phía Nam, thực hiện các đòn chia cắt và tiếu diệt một phấn lực lượng cánh Bắc Cụm tác chiến Biển Đen của quân đội Liên Xô. Đòn tiến công Tuapse còn có khả năng phát triển thành một cuộc tổng tiến công lớn của Cụm tập đoàn quân A (Đức) trên hướng Tây Kavkaz, tiến tới đánh chiếm các vị trí và hải cảng quan trọng còn lại của Hải quân Liên Xô, làm tê liệt Hạm đội Biển Đen, hỗ trợ tích cực cho cuộc tấn công của Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) trên hướng Mozdok - Grozny - Makhachkala.[7]

Tại ven Biển Đen, các dãy núi ở Tây Bắc Kavkaz thấp dần theo chiều Đông Nam-Tây Bắc, có độ cao không bằng dãy núi chính ở phía Nam. Ở vị trí cao nhất là ngọn núi Belorechensky cũng chỉ cao 2.352 m. Các đèo quan núi đều chỉ có độ cao tuyệt đối không quá 1.200 m. Các xe tăng hạng nhẹ và xe cơ giới có thể triển khai mà không cần đến các thiết bị chống đóng băng và tuyết đọng. Địa bàn khu vực phía trước Tuapse tại thung lũng Goryachi-Ylyuch - Neftegorsk - Shaumian tương đối bằng phẳng và rộng rãi, cho phép Tập đoàn quân 17 (Đức) có thể triển khai những lực lượng lớn bộ binh và có thể sử dụng được một sư đoàn xe tăng. Những khó khăn khi phải vượt qua các con đèo khá dốc, các khu rừng và các ngọn núi cũng được tướng Richard Rouff trù tính khi ông này yêu cầu Cụm tập đoàn quân A hỗ trợ thêm cho mình ba sư đoàn bộ binh sơn chiến rút từ Quân đoàn bộ binh sơn chiến 49..[8]

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Chiến_dịch_phòng_thủ_Tuapse http://militera.lib.ru/db/halder/1942_09.html http://militera.lib.ru/h/badanin_bv/04.html http://militera.lib.ru/h/feoktistov_si/03.html http://militera.lib.ru/h/isaev_av6/06.html http://militera.lib.ru/h/tippelskirch/07.html http://militera.lib.ru/memo/german/manstein/13.htm... http://militera.lib.ru/memo/russian/grechko_aa_1/0... http://militera.lib.ru/memo/russian/maltsev_ee/06.... http://militera.lib.ru/memo/russian/tulenev_iv/12.... http://militera.lib.ru/research/beshanov_vv/28.htm...